eleaniztasuna

Aihotzak eta iparrorratzak

Azken egunotan pare bat bideo eta pare bat artikulu izan ditut gogoan jira-bueltaka. Bukaeran jarriko dizkizuet horien estekak baina lehenago aihotza edo iparrorratza hartu eta sasitzan bidetxoa egin beharra daukagu, norabide batekoa zein bestekoa izan.

1.norabidea: ‘Mundu bat, hizkuntza bat’ (Mark Pagelen bidea) (aihotza)

Gizakiak Lurrean beste animalia-espeziekiko nagusitasuna lortu du garapen gaitasunari esker. Garapen gaitasun horren funtsa ikaskuntza soziala da, gizakiak beste gizakiengandik ikasten du, beste animaliek ez bezala (ez neurri berean behintzat). Ikaskuntza sozial horren hedatzailea hizkuntza da. Beraz, hizkuntza aniztasuna oztopo da ikaskuntza sozialerako eta hedaduraz garapenerako. Alegia, munduko biztanle guztiok hizkuntza bakarra erabiliko bagenu, edota behintzat, ezagutuko bagenu, erraztu egingo litzateke ikaskuntza soziala eta, ondorioz, garapena biderkatu egingo litzateke.

Antonio Valdecantosek honen harira zera dio: ‘Kanpaina irmoak egin dituzte batzuek gaztelera  politika linguistiko periferikoetatik defendatzeko baina horiek beroriek ez dute hitzik esan ingelesa eskolan eta unibertsitatean inposatzearen aurka’.  ‘Ez du inork auzitan jarri asmo honen egokitasuna, eztabaidagai bakarra helburu hori lortzeko modua izan da’

Badugu, beraz, bide eta norabide bat eta horretan dihardute urteetan, nahiko modu traketsean bada ere, aihozkadaka eta aihozkadaka.

2. norabidea. ‘Mundu asko, hizkuntza asko’ (iparrorratza)

Begira diezaiogun arazoari beste ikuspuntu batetik. Bira dezagun puntu kardinala.  Ez dezagun ukatu garapena, ezta ikaskuntza soziala ere, baina izan dezagun argi garapenak garapen izango bada, ez duela sekula suntsitzailea izan behar.

Nola lortu, baina, ikaskuntza sozialak ezinbestekoa duen elkar ulertzea eta ahalik eta hizkuntza gehienen biziraupena? Agian, teknologiari zenbait kandela piztuta.

Aspaldi batean txoko honetan bertan idatzitako hitzak kopiatuko ditut hitzez hitz: ‘epe ertainean, hizkuntza batean edo bestean sortutako testuak ezaguna dugun hizkuntzan jaso ahal izatea ez da ameskeria hutsa’. Oraindik orain hastapenetan badaude ere, sarritan erabiltzen ditugu itzultzaile automatikoak, edo telefono aplikazioak atzerrian elkar ulertzeko. Hastapenak dira, bai, baina bide honek ez du aihotz beharrik, zorionez. Bide honetan zeresan handia izan lezake teknologiak eta aurreko batean aipaturiko errealitate areagotuaren aldeko apustuak.

3- tarteko bideak: ‘Duolingo’

Badira tarteko proiektuak ere, Duolingo dugu horietako bat, Internet osoa hainbat hizkuntzatara itzultzean datza. Asmo erraldoi horretarako hizkuntza ikasleen lana eta adimen kolektiboa baliatu nahi dituzte, Wikipediaren bideari jarraiki nolabait. Proiektu honen arazoetariko bat asimetriarena da. Pentsa ezazue zenbat ingeles ikasle inplika daitezkeen eta zenbat euskara ikasle. Asimetria argia da. Ingelesak, gaztelerak edo txinerak  askoz itzultzaile gehiago eta itzulpen lan gutxiago izango lukete. Eta, Interneten izaera dinamikoa eta iraunkorra kontuan izanik, hau bezalako proiektuek nire ustean ez dute bide luzea egiterik, are hizkuntza txikien kasuan.

Hauexek izan dira, ba, azkenaldian ibili ditudan burutazioak eta agindutakoa zor denez, bertan dituzue horien iturburu izan diren bideo eta artikuluak:

• Mark Pagel: hizkuntzak nola aldatu zuen gizadia (TED)

• El saldo de la lengua. Antonio Valdecantos (El Pais)

• Komunikazioa-inkomunikazioa (Plisti-plasta. Karrajua)

• Duolingo (Atoan)

Euskarari begira bizi

Tradizioa deitzen zaio une edo okasio batean erritu modura errepikatzen den ekintzari. Iaz, honako egunean Kataluniara egin genuen salto eta handik ekarri genuen jeneroa. Aurtengoan, ustekabean, sasoi berean hango partera joan gara berriro eta handik hemengo diskurtsoetan nekez aurkitzen diren hitzekin bueltan etorri.

Blog hau edo Atoan jarraitzen duzuenok izan duzue honez gero Aprendre Llengües blogaren berri. Enric Serra i Casals blogariak UABeko Servei de Llengües-en dihardu, eta handik hizkuntzen ikuspegiaz eta ikaskuntzaz  gogoeta eta albiste interesgarriak sareratzen dizkigu sarri eta polito. Ni jarraitzaile nau behintzat, eta hizkuntza ikasle. ;-)

Lehengo astean hain zuzen, arreta eman zidan mezu baten tituluak: Viure de cara a l'euskera (euskarari begira bizi), erreferentzia egin genuen Atoan-en hain zuzen ere. Enricek hizkuntz-aniztasuna zer den ondo daki, eta gure hizkuntzari erreferentzia egitea ez da harritzekoa. Baina mezua irakurrita, handik Kataluniatik idatzita, esan zituen batzuk hemen edo edonon aintzat hartzekoak egin zitzaizkidan, eta kolore berri batekoak ere bai. Eta haren baimenarekin mezua itzuli (edo) eta hona ekarri nahi izan dut. Kasualitatez Euskararen Nazioarteko Egunean.

Hona hemen mezua bada, Enricentzat besarkada handi batekin batera.

Euskarari begira bizi

Bellaterra Eskolara joan naiz gaur. Zer esanik ez seigarren mailako maistraren gonbidapena berehala onartu nuela; seigarreneko neska-mutilak Estatuko hizkuntzen aniztasuna lantzen ari dira-eta. Bi mezu bidali nahi izan dizkiet.

Lehenengoa: hizkuntza erromaniko guztietatik hurbil gaude, oso hurbil. Ez da onargarria adibidez galiziera edo aranera ia ahaleginik gabe ez ulertzea. Hain hurbil ditugun hizkuntza hauei guztiei ezin diegu geure burua itxi. Geure neba-arrebak, senideak eta familia ezagutu nahi ez izatea bezala izango litzateke hori.

Bigarrena: euskara ez da hizkuntza itxia, zaila, arrotza eta ezinezkoa, eta bertara hurbiltzeko ahalegina egin behar da.  Ez jariotasunez hitz egiteko seguruenik, baina bai guretzat arrotzak izaten jarraitzerik nahi ez dugun hainbat erreferentzia hobeto ulertzeko.

Jakin nahi dugu Athletic-eko Etxeberria jokalariaren abizena katalanez "Casanova" esango litzatekeela; ulertu nahi dugu autobideetan ikusten ditugun Azkar kamioi urdin horiek "rapids" direla. Lehendakari hitzean "lehen" ('primer') identifikatu nahi dugu akaso; paseoa egin nahi dugu Kataluniako Pirinioko herrietan jakinda hango toponimo asko euskal jatorrikoak direla: Cerdanyako Ur-etik pasa 'aigua' esan nahi duela jakinda; Dorres aldera egin gero 'iturri'-tik datorrela jakinda (eta orduan beste era batera begiratuko diegu bertako iturrietako ur sulforosoei); Val d'Aran bisitatu nahi dugu jakinik Aranek horixe esan nahi duela, 'vall', eta 'val' eranskin okzitaniar hori erredundantzia baino ez dela.

Euskarari begira bizi nahi dugu, gure ingurua osatzen duten hizkuntza guztiei begira bezala. Hitzaldiaren zati bat Loreak Mendian izenaren analisi txikia egiten eman dut. Flors a la muntanya horiek hizpide hartuta, euskarak latinaren maileguetan fonema frikari ezpainkari-horzkari hori nola galdu ohi duen, flos hitzarekin kasu honetan; hitz egin dugu artikulua nola eransten zaion izenari, atzetik; deklinabideaz ere egin dugu berba (mendian, mendiko, mendira...), euskaran ez bezala, katalanean edo galizieran ez dagoena; euskarak duen hitz-ordena bereziaz hitz egin dugu ondoren (subjektua-objektua-aditza hizkuntza, japoniera, koreera, aimara edo ketxuera legez) eta euskararen jatorri bitxi eta eztabaidatuaz.... Hori guztia eta sintagma hori latinean jatorria duten bi izenek osatzen dutela, flos-ris eta mons-tis!

Poliki-poliki, a poc a poc, seigarreneko neska-mutilak biharko hiritarrak izango dira. Eta hiritar horiek euskarari begiratuko diote edo anomalia  bati bezala, zerbait eskuraezina, ezinezkoa, hizkuntz-uniformitate errukigabearen marko batean fabrikako akats bati bezala... edo pertzepzioen putzu ordainezin bati bezala, muzin egin ezineko perspektiba multzoa, plazer eta jakintzaren iturri agortezin bati bezala.

Viure de cara a l'euskera (Aprendre llengües) | Enric Serra i Casals

Argazkia: Snow-covered swimming-pool and bath (Dorreseko bainuak). Egilea: sml! (Flickr). Lizentzia