ikaslea

XXI. mendeko ikaslea

Bufa! Ia urtebetea joan da hemen azken mezua idatzi nuenetik. Blogari karneta kentzeko iraungitzet datatik gertu egon behar da hori. Eskerrak zerbait idazteko aitzakia-motiboa-arrazoia eman didatela Argiako lagunek.

Askok jakingou duzue urte sasoi hau AEK-n lan egiten dugunontzat Korrika sasoia dela, eta hortxe ibiltzen gara gauza batekin ez bada beste batekin endredatuta.

2013 honetan pentsatu genuen Korrika Kulturala deitzen den horren barruan euskara ikastea eta irakasteari buruzko programa bat sartzea, "Euskara ikasi XXI. mendean" leloa hartuta lau mahai-inguru (edo tertulia) eta irakasleon topaketa bat antolatu dugu.

Mahai-inguru horietako bat "Nola ikasi" zuen izenburua, asmoa datozen ikasteko eta irakasteko erak identifikatzea eta geure lanera hausnarketa hori nolabait ekartzea.  Gonbidatuak Abel Camacho, Ainhoa Ezeiza, Maite Goñi eta Josu Perales, moderatzailea mezu hau sinatzen duen hau berau. Otsailaren 14an Gasteizen batu eta hantxe jardun genuen. Hemen behean duzue zuzenean egin zen grabazioa (soinua ez da ona, baina testigantza behintzat geratu da).

Saioak Twitter-en eduki zuen isla, nola ez! Storify honetan bildu ditut batzuk.

Honezaz gain, saioaren harira, Abel Camachok bere blogean batu eta azaldu ditu han esandakoak:  Euskara ikasi XXI: mendean (Ireki)

Dena den, oraingoan ez naiz idaztetik libratu, Argiako lagunek mahai-inguruaren laburpena eskatu zidaten Termometroa atalerako, eta hala publikatu da 2.359 zenbakian: Nola, noiz, non, norekin... euskara ikasi?

Kazetari fidagarria izan ez eta norberak akorduan (eta bideoan) geratu zaiona bildu eta paratu du. Hemen daukazue neure kronika-edo Argian publikatu den modura:

XXI. mendeko ikaslea

Atzera begiratzeko unea ohi da omenaldia, omenduaren merituen memoria ekartzeko unea. Gu, berriz, gerora begira joan ginen omenduaren bila, neguko ostegun batean, arrastian Gasteizko Kutxin ezagutu nahi izan genuen Korrikaren omendua: euskara ikaslea. XXI. mendeak ekarriko digun euskara-ikaslearen erretratuaren bila abiatu ginen bada.

Soslai hori zirriborratzen laguntzeko lau marrazkilari batu genituen: Josu Perales, Maite Goñi, Ainhoa Ezeiza eta Abel Camacho, eta galdera hauen bueltan jarri genituen marrak ehuntzen: Nola ikasiko da euskara XXI. mendean? Nolakoa izango da euskara ikaslea? Zer egingo du? Zer eskatuko du?

Handik ordu pare batera ez geneukan argazki garbirik, ezta erretratu robot baliagarririk ere, bai ordea marra ugari, nork bere irudia egiteko adina. Hona hemen utzi zizkiguten marrak eta borroak. Hartu nahi dituzunak eta egizu zeure marrazkia.

Gomendatu zigun Josu Peralesek ingelesa ikasten duenari erreparatzeko, hizkuntzak ikastea ingelesa ikastea da batik bat gaur egun munduan, eta hortik datoz gero datozen gehienak, euskara-ikaslearen soslaia ere bai agian. Dena den, gurera ere begiratzeko abisua egin zigun: euskara praktikatzen ari diren mintza-berba-solaslagun horiek guztiak oraina ez ezik geroa ere izan daitezke. Hizkuntz-ikasleen artean gero eta gehiago apreziatzen (eta ordaintzen) da ikasi nahi den hizkuntzako solaskidea. Hezur-haragizko irakaslea ez da galduko baina ekosistema horretan bizi beharko du.

LED pantaila batean hasi zen Maite Goñi marrazten, makinen clip art-ak, zuzentzen duten makinak, gurekin hitz egiten duten makinak, baina aldi berean milaka gauza egiteko aukera ematen diguten makinak ere badira: hainbat lagunekin gauzak egin eta jarduteko, hamaika mila irakasle aurkitzeko, baita hamaika irakasleren lana egiteko ere, edo irakasle baten lana hamaika aldiz egiteko.

Pintzel iluna hartu zuen Abelek orduan. Pintura geruzatxo bat baino ez ei zaie eman hainbat gauzari, eta geruza horren azpian aspaldiko horma dugu nonbait, betiko edukiak, betiko bideak nagusiki. Ikasleak berriz baditu hainbat gauza lehen ez zituenak: testuak, materialak, aukerak... horiek guztiak kudeatzen trebatu behar da etokizuneko ikaslea: bere prozesua gidatzen eta ebaluatzen. Etorkizuneko ikasleak gero eta botere gehiago izango baitu.

Tonu biziagoetara egin zuen salto Ainhoa Ezeizaren paletak. Marrazkia mihisearen mugatik harago eroatea aldarrikatu zuen, ikaskuntzaren alderdi informalera, eta batez ere sozializaziora. Hizkuntza sozializatuaz ikasten da eta ikasiko da, eta sare sozialak behar dira, Interneten eta porlanezko munduan, bietan. Akaso ikasleen sareak eraiki beharko dira, une honetan faltan-edo sentitzen direnak, izan ere, euskaldunok gutxi izan, baina sareak erraz ehuntzen ditugu.

Bi orduren buruan etorkizuneko irakaslea hasi da agian bere burua ere zirriborro horiekin marrazten.

Eta pentsatuko du igoal batez ere ikaslearen solaskidea izan beharko duela, edo harentzat komunitate baterako zizerone lanak egin beharko dituela. Hizkuntza pertsona horien zer egin eta harremanetan kokatu behar duela ere pentsa dezake. Hizkuntzari forma barik zentzua eman behar diola ondorioztatuko du baten batek.
Pentsatuko dute beste batzuek makinek lekua kendu ez diezaieten borroka egin beharko dutela. Makinak gobernatzeko modua topatu beharko dutela beste batzuek. Baten batek makinari lan astunak nola eman pentsatuko du bitartean. Inguruan dituen makinei probetxu nola atera beste batzuk. Makinatzen denak.

Ikaslearekiko erlazioaz hasiko dira pentsatzen, euskaltegitik kanpora hedatuta marraztuko dute batzuek: sarera edo kalera. Beste irakasle batzuekin konpartituta ikusiko dute beste batzuek euren burua. Eta ikasleak boterea hartuta irudikatuko dute batek baino gehiagok, zer eta nola ikasi nahi duen argi, ebaluatzeko gai ere bai, irakaslearekiko menpekotasuna galduta neurri handi batean.

Dena orain bezalaxe ikusiko dutenak ere izango dira, horrela nahi dutelako batzuek edo geroa dagoeneko hemen dagoela ikusi dutelako beste batzuek.

Kutxira irten eta neguko zeru beltzari begira geratzea nahiago du baten batek, bere marrazkiaren tonu nagusirako aproposa. Beste batzuek berriz, ostegun gauean Kutxin irribarrez dabiltzan gazteen aurpegietatik aukeratuko dute euren erretraturako aurpegia.

Epailea eta iturgina

Materialen artean ikaslearentzako orrien subgeneroan bada ohiko figura bat. Zutabe biko taula edo grafikoa, eskuin-ezker “ongi” eta “gaizki” (edo haien sinonimoetariko bat) izenburu eta goitik beherako zerrendetan item bilduma sarri luzea, bostetik gorakoa normalean.

Lehengo egunean halako bat suertatu zitzaidan aurrean irakasle baten galderaren harira. Hark “baina hori “ondo”/”txarto” dago?” galdera bota zuen zalantzatan, eta kukutxoa egin nion zerrendari. Argitzen hasi nahi eta ez zitzaidan erraza egin item asko zutabearen alde batean edo bestean kokatzea, ez.

Eta une batean ongia eta gaitza apartatzen sentitu nuen neure burua, epaile paperean ustekabean. Norbait neure ebazpenak halako jurisprudentzia emango ziola esperoan zegoen, hark lege idatzi haren gainean eman beharko zuen-eta sententzia beste epaitegi batean, lehen auzialdiko auzitegian seguru asko.

Baina legea konplexua ei da, maila eta ñabardura askotakoa, ezin dena berdin arautu eta epaitu, eta item haien artean aldeak ikusi nituen:

• Lege gorena, oinarrizko eskubideak edo konstituzioren baten kontrako “gaizkiak” batzuk. Zentzunak ere onartuko ez lituzkeenak. Argi.
• Eskubide administratiboaren urradurak. Izapide jurdiko-administratiboetan onargarriak ez, baina bizimodu arruntean halako zorroztasunik eskatzen ez dutenak.
• Delitu eta falta komunak, pena luzea merezi dezakete batzuek, isunik ere ez beste batzuek, beti ere delituaren nork, nori, nor, non, noiz eta nolakoaren arabera juzgatzekoak.
• Auzi pertsonalak, moralak edo norberaren ideologiaren islak. Inondik inora ere eskubide orokorrak araututakoak, eta sarri bake-epaitegian bideratu beharrekoak, edo “Legearen” mundutik kanpokoak besterik gabe: sinismena, ideiak edo usteen arloko auzi hutsak.
• Lege-ohitura lokalak, tokian tokikoak, helbiderik eta norabide argirik ez daukan paper batean idatzita.

Hauek guztiak arautegi uniforme batean agertzen ziren, lege-liburuen erreferentzia barik eta arloaren edo larritasunaren arabera sailkatu gabe.

Eta epaileak sententzia guztiak autoritate berdinarekin botatzen dituela, zein den konstituzio, zein den lege sendoa, zein behin-behineko xedapena, zein ohitura eta zein lege-hutsune... ez da harritzekoa izango hiritar etorri berriari hiri berria legez eta arau zorrotzez betetakoa iruditzea, estua, konplexua...

Baina epaileari ez zaio errezagoa lege-iturriak aurkitzea. Arlo bateko lege-arau batzuk ezartzen ditu batek, haren helmena eta eskumenaren gainean bertsio kontrajarriak egoten dira baina nolabaiteko autoritate ofiziala duen bakarra dela dirudi.

Hura ez da bakarra hala ere, ez dago legelarien kolegiorik baina hainbatek autoritatea hartu dutela dirudi: besteak beste ospe zientifiko-literario-soziala, erudizioa, togaren dotorezia, epaiak botatzeko abilezia edo sententziatzeko afizioa izaten dira autoritate-iturri.

Oinarri juridiko printzipal bat ei dago legegintza honetan hala ere: oinarrizko legea hiritarrek eurek menderik mende egin dute eta lege gorena huraxe dela. Baina lege hori ez dago idatzita eta hiritarrak hasi dira segurtasun hori galtzen sarri, legelarien kopuruak eta aniztasunak ez diete asko laguntzen horretan.

Eta zer egin epaileak? Berak epaitu behar ditu hiritar berrien egintzak eta esanak, hiriko biztanle izateko lain diren ebatzi gorago edo beheragoko auzitegietan, eta legearen bidea erakutsi bidenabar. Konplexua epaile-lana, bai. Hiritarren eta hiritargaien epaiketan edo aholkularitza juridikoan beti, eta sarri legegile ere bai.

Toga erantzi barik ibili behar nonbait. Hiritargaiaren obrak onaren edo gaizkiaren zutabeetan kokatu eta kokatu, epaia bota eta hurrengorako gaztigatu. Hiritargaiak "Amen!" normalean, baina erreintzidentzia tasa handia izaten du epaileak, erori eta erori egiten dira, haiek hiritartzerik ez dagoela etsipenaz sinisten hasi arte.

Epailea eta hiritargaiak hirian murgildu dira egun batean, hiritar bizimodua egiten denak maila berean: auzitegiko kafetegian, aurreko parketxoan edo aretoan bertan epai eta epai artean... Hiritargaiak ziudadano ahaleginean eta epailea toga erantzita, txamarraren azpian gordeta egia esanda, epaigintza ez, baina aholkularitza jurdikoa beharko baita segurutik. Eta une horretan konturatu da hiritargai horiek epailea bezainbat iturgina behar dutela ziudadania berrira ailegatzeko.

Ez diote ongiaz eta gaizkiaz galdetu apenas, ez da euren kezka une honetan, badakite inoiz gorago edo beheragoko aretoren batean euren hiritartasuna ebatziko dela, bai, baina hiriko kaleetan dorpe ibiltzen direla eta atasko horietatik irteteko seinaleak eskatzen dizkiote epaileari: "nola esaten da...?" hasten da galdera bat, nahi duen lekura joateko nora jo ez dakiela trabatuta beste bat, kalearen beste aldera pasatu ez pasatu zalantzan beste bat... atasko asko, ugari. Hirian berria zarelarik naturala da hori guztia bestalde.

Mailua atera eta mahaia jotzeko tentazioa izaten du epaileak sarri, baina mailua togaren barruko poltsikoan gorde, mantenu-gelara joan eta desataskadorea hartu du handik.

"Hiri honek iturginak behar ditu" idatzi du sententzia liburuan, "edo prebarikazio gehiago" oharretan.

Argazkia: robo dunny dino. Egilea: mugley. Lizentzia.

Existitzen dira?

Zirikteroak sare berpiztuan (aupa zuek!) Pilar Montoya irakaslearen mezua irakurri nuen lehengo egunean. Harrituta geratu zen Pilar ikasle batek euskaltegiko foroan irrati batek kontzertu batera joateko sarrerak zozketatuko zituela irakurri eta sinistu ez zuenean, ez zela benetakoa pentsatu zuen ikasleak.

Interneten sinesgarritasunaz kezkatu zen batez ere, eta horren harira galdera hauek bota zituen:

• Nire testuek ez dituzte sinesgarritasun baldintzak betetzen?
• Foroetan irakurtzen duguna gezurtzat hartzen dugu?
• Zein da nire ikaslearen mundua?

Ez zait berria iruditu sentsazio hori, Pilarrek zabaldu arte ez dakit inoiz planteatu den hala ere. Eman dituen hiru aukera horien artean gakoa non dagoen esatera ez nintzateke ausartuko, baina euskararen ikas-irakaskuntzan izan dezakegu erronka berezia. Burura etorri zaizkidan bi erreferentziarekin azaltzen saiatuko naiz.

Batetik, hizkuntzak ikasteko materialak eta testuak direla eta aspaldian entzun dudan ideia bat. Esanahirik gabeko testuak eta pertsonak, metodo eta liburuetan, funtzio didaktikoa besterik ez duten testuak eta diskurtsoak, "banalitatea", edo "absurdoaren apoteosia" bezalako ideiak. Xede hizkuntzak existitzen ez den mundu irreal eta hutsala islatzen duela azken batean.

Sarea apur bat arakatuta Widdowsonen  hitz hauek aurkitu ditut artikulu honetan (pdf)

en interés de la exposición de muestras de la lengua, unos personajes representan la insistencia en lo ordinario e insignificante, una apoteosis del tópico

Ikuspegi komunikatiboaren hasieratik izan da kezkagai ikas-prozesuaren inguruko komunikazioaren hutsalkeria hori dirudienez. Honez gero gaindituta egon beharko luke baina ikasle-jendearengan esango nuke oraindik dagoela errotuta bestelako ikuspegia.

Hizkuntza ikastea ariketak egitea da, testuak irakurtzea hitzak ulertzeko, hitz egitea errorerik ez egiteko, idaztea hizkuntzaren jakintza erakusteko... eta testuinguru horretan zer,nork, zertarako, noiz eta nola esaten den bigarrengo kontua da. Ariketa eta idazlana errege dira oraindino askoren pertzepzioan, eta erresuma horren mapa gramatika kontzeptuak batzen dituzten ariketa bildumen probintziek osatzen dute.

Erraza izan daiteke oraindik esanahia, idazki eta berben balioa bazter geratzea, komunikazioa alegia. Eta ondorioz irakurtzen dena, entzuten dena, esaten dena edo idazten dena sinesgarria edo baliagarria ez delako sentsazioa.

Kantua da gogora etorritako bigarrena. Kantua baino, Negu Gorriakek Xabier Leteren Euskal Herri Nerearekin egin zuen remix hau. Anton Reixa olerkari eta musikari galiziarraren hitz hauek Leteren ahotsaren gainean:

"...mesmo algunas veces poderiamonos preguntar si existen realmente os vascos detrás de todos eses titulares de prensa"

Euskaldunok, euskara, euskararen herria ikusgarria da? Euskara ikaslearentzat ere bai. Horra ekar genezake galdera.

Bai, batzuetan galdetu egin lezake ikasleak berridazketa, betetzeko hutsune, idazlan, irakurgai, entzungai, aukera anitzeko galdera, idazteko gai-zerrenda, bideo, hiztegi edo irakasle horren atzetik euskaldunik baden benetan.

Galdetzen ote duen nago hala ere. Ikasi behar den galimatias hori pertsona batzuen bizitzaren ispilua dela konturatzen da? Konturatu nahi du? Ikasleak eta pertsona askok galdetu beharko lukete agian: euskaldunak existitzen dira?

Batzuk ezezkoa frogatuta gustura biziko liratekeela esango nuke, beste askok ez dute galderaren erantzuna erraz ikusteko modurik akaso: oihanak izkutatzen dielako, oihanean sartzeko motiborik ez dutelako edo oihaneko fauna ez delako saldo handietan eta bistan ibiltzekoa.

Lantoki bikoitza dugu agian euskararen ikas-irakaskuntzan: hizkuntza ikastea bermatzea eta hizkuntza horretan bizitza dagoela erakustea.

Heldutasuna

HEA siglekin definitu ohi dugu gure lan esparrua edo sektorea, Helduen Euskalduntze Alfabetatzea. Euskararen ikas-irakaskuntzan ari gare, baina pertsona helduekin ari gara aldi berean. Deigarriak egin zitzaizkidan lehengo egunean Nodos ELEn Emilio Quintanak bota zituen hitz hauek:

Como profesor de Español Lengua Extranjera (ELE) observo una creciente infantilización del aprendizaje (quizá relacionada con su creciente “formalización”) que está afectando directamente a la eficiencia del proceso enseñanza/aprendizaje.

Quintanak formalizazioaz dihardu neurri batean, ikaslearen kontrola, ebaluazioa eta halakoekin dute tema azkenotan. Ikaskuntza informala deritzon horretara goaz azken batean, eta The encyclopaedia of informal education gunera bideratu gaitu akabuan. Kontu hauetaz dihardugunean askotan pertsona helduekin ari garela eta Malcom Knowles-en andragogiaren ikuspegira joan gara.

Helduen ikaskuntza baldintzak deskribatzeko 5 premisa eman zituen hark:

1. Autonomia: pertsona helduak bere bizitza gidatzen du, eta ikaskuntza ere bai, ondorioztatu daiteke
2. Esperientzia: ibilbidea eginda dauka pertsonak, ikasteko orduan erabilgarri eta baliagarri izango zaiona.
3. Ikasteko prest egongo da: inguruak eta bizimoduak ezartzen dizkion behar izanen kontzientzia izango du.
4. Zertarako ikasi: ikastearen helburua zehatzagoa da, erreala, behar izanak argi markatzen dio eta ikas-prozesua arazo praktikoak konpontzera bideratzen du errazago.
5. Motibazioa: heldu ahala motibazioa sistemak ezarrita izatetik pertsonala izatera pasatzen da.

Artikuluan bost puntuok aztertu eta jorratu dituzte. Beti da interesgarria gai hau apur bat egostea. Ikasle heldua zer den eta nola jokatzea eskatzen duen.

Gogora ekarri dizkit honek azken egunotako kontu bi, euskararen eta euskaren ikaskuntzaren ikuspegiarekin lotuta.

Bata, duela aste batzuk ikusi nuen proiektu bat. Han pertsona heldu batzuek euskara ikasi eta praktikatzeko begirale edo monitore bat behar zutela esaten zen. Badakizue, umeekin aisialdian aritzen duten horietako bat zen erreferentzia.

Pentsatzen hasita, monitorea umeen mundua dakarkigu gogora berehala, baina irakasle serio-zurruna, klasean gertatzen den guztiaren gobernua eta kontrola eduki behar duena ere esango nuke ez dagoela oso urrun umeen hezkuntzaren ideia batetik, beste mutur/arlo bat baino ez bada ere.

Bestea aste honetan bertan Sustatun: ETB3ko programazio berrian egunero 14 ordu marrazki bizidunekin.