hizkuntza

David Crystalekin

Oharra: Gaur egin da EAEko 0809 ikasturtearen hasiera ekitaldia Donostian. Nik ez dut joaterik izan baina Aitorrek bai, eta han ikusi eta entzundakoa kontatu digu iruzkin batean, David Crystalek esandakoak gehien bat. Ikasturte akademikoa hasi dela iragartzeko iruzkina mezu batera ekarri dut. Hona hemen Aitorren kronikatxoa (eskerrik asko bide batez):

Zure jakinmina (eta Karrajuko lagunena) asetze aldera, gaur Miramar jauregian bizitakoa laburbiltzen saiatuko naiz. Toki ederra, eguraldia halamoduzkoa, pintxoak gozo-gozoak, konpainia ona: Joseba Erkizia eta Patxi Bastarrikaz gain, aurpegi ezagun nahiko: Joxe Manuel Odriozola, Mikel Zalbide, Iñaki Pikabea, Erramun Osa, Iñaki Irazabalbeitia, Pello Esnal, Mertxe Mugika, Gurutze Sarasola... eta HEAko beste hainbat lagun eta ezagun.

Harira joanda, interesgarria eta atsegina izan da Crystal irakaslearen jarduna, itzulpen-zerbitzu bikainaren bitartekotzarekin. Esandako ia ideia guztiak aurreko mezuan aipatu nuen "Hizkuntzaren iraultza" (eta ez "borroka") liburuan azaltzen ditu:

- Normalizaziorako ezinbesteko osagaiak: "goitik beherakoak" (lege-marko egokia, bitarteko egokiak...)
- Eta behetik gorakoak (herritarren atxikimendua, familia barruko transmisioa...)

Honen barruan berebiziko garrantzia eman dio gazteen munduari eta berau erakartzeko bitartekoei. Hauen artean, teknologia orokorrean, eta internet bereziki, nabarmendu ditu beste guztien gainetik. Hau dela eta, balio erlatiboa eman dio berauetaz baliatuz egiten den hizkuntza erabilera askeari eta ez "hain zuzenari" (hau azpimarratu nahi dut goragoko mezuan akatsei ematen zaien garrantzia ikusirik, ñabardurak ñabardura)

Bertan egon zareten besteok gehitu edo zuzenduko dituzue urgentziazko laburpen honetan agertzen ari naizen ideiok. Nik Crystal irakaslearen beste ideia nagusi hau azpimarratu nahi nuke. Normala da hizkuntza txikietako erabiltzaileok izatea, bereziki, hizkuntza horren ardura eta kezka nagusia. Baina, bere ustez, mundu osoaren ardura da hizkuntza txikien biziraupena. Izan ere, hainbat eta hainbat hizkuntza daude gaur egun galtzeko zorian eta bidean (hamabostean behin bat galtzen omen da; historian zehar hizkuntza batzuk galtzen joan dira, baina sekula ere ez gaurko abiaduran. Eta hizkuntza bakoitza mundua eta bizitza ikusteko eta barneratzeko ikuskera berezi bat da. Batek ere ez du osoa eta globala eskaintzen, berea baizik. Hau dela eta, mundu osoak egon beharko luke kezkatuta hizkuntzen iraupenaz. Naturan ematen den hondamenediarekiko adinako sentiberatasunik ez du ikusten hizkuntzen alorrean. Eta hori lortu beharra dago,kontzientzia hori sortu beharra dago.

Hizkuntzen defentsa sutsua egin du. Baztarrikak Crystalen aurkezpenean azpimarratu duenez, eskertzekoa da munduko hizkuntzarik boteretsuenean, hots, inglesean nabarmendu den hizkuntzalari bat nabarmentzea, hain zuzen ere, hizkutza txikien defentsan.

Ikasten duen herria... erroreetatik

Ohikoak egin zaizkigu euskaldunoi geure herrian erroreez jositako kartelak, oharrak, idazkiak eta abarrak. Gaur berton erabili.com-en Lander Landa blogariak  erakutsi dizkigu Osakidetzan soilik batutakoak: Osakidetzako euskara hamar bat argazkitan.

Euzkal Erriaz Euzkaras Flickr-eko taldea aspaldi dugu ezaguna era berean. Han ere pieza ederrak batzen dituzte partaideek etengabe.

Horrelakoak ikusita barre garratza eta haserre graziosoaren artean geratzen gara euskaldun alfabetatu-letratu eta euskara zuzen-egoki-jatorraren jabeok (hori guztia akreditatzen duen tituluaren jabe eskuarki, ofiziala zein ofiziosoa). Eta Zelan bada halakoak? geure artean galdetuz amaitu ohi dugu.

Utzikeria (argi dago),euskaldunokiko errespetu falta (dudarik ez), seriotasun gutxi (ez nuke kontrakorik esango), eta geure sumina, samina eta min guztiak elikatu ahal dituzten keria eta gabezia guztiak ditugu hor jokoan. Beinke! (miopia, despistea eta halako bekatu arinak barkatuta, noski).

Baina apur bat estututa, galdera tonto batzuk datoz. Euskaldunon artean zenbatek jakingo lukete seguru-seguru atoan korridoretan eta korridoreetan bereizten duda izpi txikiena izan barik? Eta azkena edo askena aukeratzen? Zenbat konturatzen gara horrelakoetan akatsa dagoela?

Aurreko batean ibili nintzen psikolastoetan. Euskararen egoera une honetan ez da ikasten ari den herri batena? Hainbat eta hainbatek ez diote erreparatu ere egiten erroreari, erdaraz erreparatuko lioketen modura behintzat. Guk barre zergatik egiten dugu azaltzea kostatu ere egiten da, "txistea" ez dute harrapatzen askotan.

Euskara irakaslea bazara erraz konturatuko zara erroreaz, baina, aldi berean, errorera nondik ailegatzen den ere jakiten duzu sarri. Eta erroreetatik ikasten omen dela, eta errorea ahaleginaren emaitza omen dela, beharbada euskaldun letratuok, irakasleak bezala, errore horri zelako feedback-a eman behar diogun pentsatu beharko genuke. Erreieta da feedback-ik onena?

Ikaslea euskaldun gehienak badira ez da kontu makala.

Argazkia: Gari Euzkal Errian Euzkaras taldean (Flickr)

Erraztu

Aipamen interesgarriak batu ditugu gaur Atoanen, azkenengo biak gehien bat: Txerrak bidali digun Karmele Rotaetxeren hau bateko, eta Berrian zuzendariari bidalitako eskutitzetan irakurri dugun hau besteko.

Aipuez gain,  jatorrizko biak osorik irakurtzeko gomendagarri.

Karmele Rotaetxeri elkarrizketa egin diote El Paisen: "Euskara erraztu behar da erabilera ere errazteko". Euskaldun berri baten ikuspuntutik: 

toki gehiago egin beharko litzaieke bertan euskaldunberriei eta erdieuskaldunei, guk geuk ezagutzen ditugulako ondoen, jatorrizko euskaldunek baino askoz ere hobeto, euskararen benetako problemak.

Honako irtenbidea proposatzen du normalizazioari begira:

Euskararen kasuan, gaitzena gramatika da. Hori muga objektiboa da euskara ikasi nahi dutenentzat. Horrexegatik, beharbada apur bat erraztu beharko genuke irakasten den euskara, erabilera ere erraztearren. Zergatik derrigortu "diezaizkiokegu" eta horrelako formak ikastera, "ahal" aditza erabilita errazagoa baldin bada.

Hizkuntza bera, gramatika-edo, erraztu beharra dago. Oinarrizko euskara baten beharra aldarrikatu du Karmelek. Moreno Cabreraren "sesquilingüismo" ideia horretarantz hurbiltzen da akaso: hizkuntza oinarrizko gaitasuna, ohikoena eta hurbilena ulertzeko eta hartaz jarduteko adinakoxe.

Duda bat datorkit hala ere, "diezaizkiokegu", "gintzazkezue" eta enparauak dira euskararen zailtasun linguistiko nagusiak? Hizkuntza erabiltzea gehien galarazten dutenak? Lehengo egunean Berrian agertu zen Zakilixut-en hau ekartzeko tentaziori ezin eutsi izan diot.

Pili Carrascok bidali du gutuna (Berrikuntza, euskararekiko gorrotoa gelditzeko) Berriara. Euskaldun berria hau ere bai, ama eta, kontatu duena irakurririk, ikasle saiatu eta porrokatua. Azkenotan entzuten direnekin kezkatuta, euskara ikastea erakargarriago eta eskuragarriago egitea eskatzen digu euskaltzaleoi eta erakundeei:

Euskararen alde ludikoa berreskuratu behar dugu. Euskararen kontrako militantzia sustatzen ari gara irudimen falta dugulako.

Eta horretarako:

Belarriak eta begiak ireki, jendeari entzun eta zaharkituta dagoen helduen euskalduntzeko sistema hori irauli. Hori da behar dugun berrikuntza.

Hitz klabea bietan: erraztu. Euskara ikasteko eta erabilteko bideak erraztu. Estrategia bi, nahi badugu, baina antzeko eskakizuna euskaldun berri biren ahotik.

Azterketa sasoi honetan kezka. Benetan ari gara euskarara gerturatzea errazten?

Argazkia: Our direction, B Tal Flickr-en

Gazteak 21

Euskara21 horri kukutxoa egin diot gaur. Askoren antzera seguruenik. Hizkuntz-politikaz eta euskararen gainean jarduteko gune horretan gogoeta batzuk ditugu dagoeneko. Bitxia, lelo batzuk behin eta berriz: Hizkuntz-eskakizunak, lanposturako merituak, harako eta honako inposizioak... eta euskaltzale gutxi.

Tira! Euskara ikastea eta euskaltegiak sarri aipatuak ondorioz. Esan direnen artean, aipu batek eman dit zer pentsatua, Gaitasuna landu, gakoetako bat mezuan hain zuzen ere (euskaraz gutxi bota dira eta haietako bat). Hau (letra lodia nik ipini dut):

Jende askorekin hitz egin izan dut honetaz eta azkenean beti ematen didate arrazoia, gakoa da hainbat eta hainbat gazteren gaitasuna baxua dela, D ereduan ikasi arren. Gainera, gazte hauek badakite, baina ez dute izena emango euskaltegi batean, lotsa ematen die horrek (askok esan didate “baina zelan joango naiz ni euskaltegi batera…”).

Deigarria, ezta? Hala bada, zerk lotsatzen ditu gazteok euskaltegira joanda? Zaharretxearen traza hartzen ari ote gara? Kontzientzia txarraren baten erakusgarri bihurtu ote gara? Zer ikusia ote dauka honek irakasle berriak lortzeko zailtasunekin?

Egia esanda, inguruan inoiz barruntatu dut D ereduan ikasitako gazteek halako errespetutxoa izaten diotela euskaltegiari, eta berton gabiltzanoi ondorioz. Baina belaunaldi kontuak izan direla pentsatu izan dut.

Edozelan ere, kezkagarria izango da aurrekoan esandakoa edo beste mezu honetan esan den hau hala badira:

Si es verdad que las nuevas generaciones tienen la oportunidad de aprenderlo desde los colegios. Aún así, en algín mometo de sus vidas, tendrán que apuntarse a una academia, pues el Título les será necesario.

Gazteek euskaraz egiteko edo titulua eskuratzeko azkenean euskaltegira etorri behar derrigor, eta euskaltegiak izutu. Ederra etorkizuna gurea! Umeentzako "sacamantecas" modura-edo erreziklatu beharko dugu.

PS: igual hobe nuen hau Euskara21ean botatzea, baina hango eztabaidek hartu duten norabidea ikusita, neuri ere etorri zait halako errespetu atabikoa.

Neuk bai honekin flipatu!!

Badakit batzuekin ez dagoela flipatzerik, baina egia esan behar dizuet guztiz harrituta, asaldatuta utzi nau gaurko El Correo-n argitaratutako artikulu honek: La ingenuidad va por barrios.

Gutxitan ikusi dut euskara mesprezatu, baztertu eta gutxiesten duen artikulurik. Non, eta El Correo ahalguztidunean; noiz, eta HPStik akordioak, kontsentsuak eta hitz onak esaten eta idazten hasi diren garai honetan.

Haserrealdi batekin konpon litekeela uste izango du bat baino gehiagok, baina ez dut uste hor bukatu beharko litzatekeenik. Nork, non, nola... ez daukat argi. Argi dagoena da, nire ustez, euskararen aldeko lobby potente bat eratzen jarraitu behar dugula.

Euskal gramatika eta hiztegia sarean 2014rako

Ostiralean zabaldu zen albistea eta blogosferan oihartzuna eduki du dagoeneko. Euskarazko hiztegia eta gramatika 2014rako osorik Interneten jarriko ditu EHUk (Berria.info).

EHUko Euskara Institutua da proiektuaren arduraduna. Esteka hauetan daukazue informazio (eta esteka) gehiago:

• EHUko Euskara Institutuak erabilpenerako gramatika eta hiztegia Interneten jartzeko proiektua burutuko du. (Sustatu)
• Sareko Euskal Gramatika eta Egungo Euskararen Hiztegia. (Filoblogia).

Euskara institutuaren webgunean egin dut osteratxoa bide batez, zer dagoen eta zer dabilen ikusten. Guretzako baliagarria-edo. Oraingoz asko-asko ez.

• Egungo euskararen hiztegia. Proiektu nagusaren ataletako bat. Ereduzko Prosa Gaur corpusean oinarria hartuta hiztegia egitea da asmoa. Une honetan F, G eta H letrak baino ez daude proba modura.
• Hiztegi batua euskal prosan. Euskaltzaindiaren Hiztegi Batuko sarrerak eta Ereduzko Prosa Gaur corpusean dauden sarrerak parekatzen ditu. Hemen daukazue azalpena. Bietan agertzen den ala ez, eta EPGn zenbat sarrera dauden. Hau ere ez dago osatuta. F, H, I, J eta K letrak besterik ez. Interesgarria izan daiteke hitz edo erro baten maiztasuna ezagutzeko, "erabiltzen da" edo "ez da erabiltzen" epaia eman orduko adibidez.
• Lexikoa eta gramatika. Hiru dokumentu daude PDF-n. Asier Larrinagaren EITBren irrati-telebistako glosarioa. Gotzon Aurrekoetxea, Henrike Knörren Euskal Testuetako glosarioa eta Itziar Lakaren A brief grammar of euskara. Lehenengoa interesgarria izan daiteke euskarazko hedabideen inguruan zerbait egin nahi izanez gero, telebistako hiztegia landu, adibidez.
• Ereduzko prosa gaur. Esan bezala, gaur egungo euskararen Corpus arakatzailea da. Literatura eta prentsako testuetan oinarrituta. Euskararen irakaskuntza arauetan soilik oinarrituko ez badugu, halako tresnak ez datoz batere txarto. Dena dela, corpusean interneteko testuak ere integratzea komeni delakoan nago. Badago eta corpus horretan apenas topatzen den hitzen bat. ;-)

Tira ba, asko ez, baina unibertsitatetik sorpresa atseginak etortzen hasiko direla dirudi.

Komunikabide txikiak

Sarritan, euskararen normalizazioa bilatzen dugunon aurrean komunikabideen papera azpimarratzen dugu. Dauzkagunak gutxi dira eta gainera beste guztiek askoz ere baliabide gehiago dituzte. Mundu globalizatuan txikiek dauzkagun baldintzek ez dute esperantzarako tarte handirik uzten.

Asier Txakartegik, Bizkaia Irratiko kazetariak, artikulu ederra utzi du Berrian. Bi gauza iruditzen zaizkit aipagarriak, hurbilekoen jarrera eta martxan dauden plangintzen indar eta gaitasunik eza. Ea zer deritzozuen.

Urkullu, Mayo... egin gaitzazue handi (Asier Txakartegi)

Hizkuntzarenganako poza

Andu Lertxundik Hitz beste blogean gogoeta eman digu oparitan gaur hizkuntz irakasleoi. Ane! izenburupean.

Honela eman dio errematea ohiko post scriptumean:

...Baina latinezko adagioak dioena: nemo dat quod non habet, inork ezin du ez duena eman. Eta irakasleak ez badu hizkuntzarenganako pozik, ezingo du transmititu poz falta besterik…